معرفی گاوزبان ایرانی و خواص درمانی آن

گاوزبان گونه‌های مختلف بسیار زیادی دارد که چندین گونه از آنها معروف و مرغوب می‌باشند و در طب سنتی نیز کاربرد دارند. در اینجا به نام علمی و مشخصات مربوط به یک گونه گاوزبان که در ایران روییده و به صورت پرورشی نیز کاشته می‌شود اشاره شده است.

نام علمی:

Echium amoenum Fisch. Et Mey.، نام فرانسه Bourrache و نام انگلیسی آن Bugloss می‌باشد. نام‌های دیگر آن به فارسی، عربی و در کتب طب سنتی، گاوزبان، دیم هاج، لسان الثور و دیمهاج نامیده شده است.

تیره گیاه:

گاوزبان Boraginaceae

نوع گیاه:

بوته

مشخصات ظاهری:

گیاهی است 2 تا 3 ساله با ساقه‌ای به ارتفاع حدود 70 سانتی‌متر و تقریباً گسترده روی زمین، برگ‌های آن ساده و کرکدار و برگ‌های قاعده‌ی آن به ابعاد 5×20 سانتی‌متر، میوه‌اش فندقه، نوک تیز و دارای برجستگی‌های کوچک و گل‌های آن درشت، به رنگ آبی یا ارغوانی مایل به بنفش یا قرمز و به شکل جام یا شیپور هستند. به دلیل اینکه بیشتر از گل گیاه استفاده می‌شود و در طب سنتی نیز کاربرد دارد به آن گل گاوزبان می‌گویند.  

طبیعت گل:

طبق نظر حکمای طب سنتی طبیعت گلِ گاوزبان ایرانیِ تازه گرم و‌ تر و طبیعت گلِ خشک شده آن خشک و گرم می‌باشد.

رویش جغرافیایی:

اغلب در استان‌های شمالی و شمال غربی روییده و کاشته می‌شود.
ترکیبات شیمیایی و مواد موجود در گل: موسیلاژ، نیترات پتاسیم، رزین‌ها، مالات کلیسم، اسانس، املاح منگنز، منیزیوم، اسید فسفریک و آلانتوئین در آن تشخیص داده شده است.

بخش مورد استفاده:

گل

نحوه مصرف:

معمولاً به صورت دم کرده استفاده می‌کنند.

خواص درمانی:

تقویت کننده قلب و مقوی اعصاب، آرام‌بخش و ضد افسردگی، ضد برونشیت و نرم کننده مجاری تنفسی، ضد تشنج و تسریع کننده گردش خون، اشتهاآور و تقویت کننده عمومی بدن، معرق و مفید برای تصلب شرائین، کاهنده اسید اوریک و برطرف کننده انسداد کلیه‌ها، تصفیه کننده خون و کاهنده تب، کاهنده فشار خون و مسکن اعصاب، ضدعفونی کننده و خلط‌آور، کاهنده ورم کلیه و ادرارآور می‌باشد. در ضمن برای سرماخوردگی، زخم‌های دهان، روماتیسم، کهیر، ورم معده و سوءهاضمه نیز مفید است. از گاوزبان به دلیل مدر بودن آن، در آغاز بیماری‌های سرخک و مخملک، به منظور دفع مواد سمی از راه عروق و ادرار استفاده بعمل می‌آورند.

تذکر:

استفاده طولانی مدت از این نوع گاوزبان به علت داشتن آلکالوئید پیرولیزیدین برای خانم‌های باردار، کودکان، اشخاص با فشار خون پایین و افرادی که طحال ضعیف دارند مضر است.
منبع مقاله :
صانعی، صمصام؛ (1395)، طبّ الصمصام -آشنایی با بیش از 400 نوع از گیاهان دارویی- (جلد دوم)، تهران: انتشارات حافظ نوین، چاپ اول.